Algemene richtlijnen voor de benodigde lichtintensiteit

Lichtverlies door absorbtie

Licht wordt door water geabsorbeerd. Het blauwe licht dringt daarbij het diepste door in zuiver water. Dit zien we bijvoorbeeld terug in de blauwe kleur van het water bij koraalriffen.

Ook in onze aquaria neemt de lichtintensiteit snel af.
Zoals al eerder vermeld in de rubriek ‘Planten - belichting’ is in de meeste zoetwater aquaria bij een waterdiepte van 40 cm de verlichtingssterkte teruggelopen tot ongeveer 10 – 12% van de aanvangswaarde. Op 50cm diepte resteert nog slechts 7 – 8% van het ingebrachte licht.
Dit betekent dat, als we een verlichtingssterkte van 1000 lux op de bodem van ons 45 cm hoge aquarium (dit is ~gelijk aan een waterdiepte van 40 cm) nodig hebben, we moeten beginnen met een lamp die ~10.000 lux instraalt.

Daarbij geldt dan ook nog dat de eerder genoemde lichtsterkte alleen te vinden is in een beperkt vlak recht onder de lamp(en). Van daaruit neemt de belichtingssterkte ‘radiaal’ af. Anders gezegd: loodrecht onder de lamp is de belichtingssterkte het sterkst, daarbuiten neemt de belichtingssterkte uitwaaierend af. Ook dit is eerder genoemd in de rubriek ‘Planten-belichting’, maar het gegeven is van belang voor zowel zoetwater- , als zoutwater aquaria en daarom voldoende belangrijk om op deze plek nogmaals te illustreren.

 
De mate waarin de lichtsterkte in de opeenvolgende zones vermindert is ondermeer afhankelijk van de openingshoek van de lichtbron.
De openingshoek geeft aan hoe sterk het licht van een lichtbundel zich verspreid. Zo is de openingshoek van een gloeilamp bijna 3600, omdat bij de gloeilamp het licht alleen ter plaatse van de fitting wordt tegengehouden.
Bij aquariumverlichting moet de openingshoek niet te groot zijn, omdat dan veel licht verloren gaat. Bij fluorescentielampen is het verstandig om de openingshoek te verkleinen door gebruik van reflectoren. Bij metaalhalide verlichting is gebruik van reflectoren feitelijk de standaard.
Bij LED verlichting moet men er juist voor waken dat de openingshoek niet te klein is. Bij een te kleine openingshoek wordt het licht geconcentreerd op een te klein gebied van het aquarium. Bij de productie van LED verlichting wordt gebruik gemaakt van optiek om de openingshoek aan te passen. Voor de meeste situaties en afhankelijk van de toepassing (ondermeer afhankelijk van de hoogte van de lampen boven de waterspiegel) is een openingshoek van 90 tot 120 graden aan te raden.

Bij zeewateraquaria is het verlies aan licht door absorptie minder dan in de meeste zoetwater aquaria. Op basis van de PAR gegevens verstrekt door Tropical Marine Center (TMC) kunnen we ruwweg schatten dat bij een waterdiepte van 50cm de verlichtingssterkte in PAR terugloopt tot 12-14% van de aanvangswaarde.

In onze zoetwateraquaria bevindt zich geen zuiver water. Zeker bij een tropisch aquarium voor vissen uit het Amazonegebied, of uit de Aziatische biotopen (en dat zijn de meeste van de aquaria in de huiskamer), bevat goed aquariumwater ook opgeloste en gesuspendeerde organische stoffen, zoals humusstoffen. Het meeste daarvan zien wij weliswaar niet, maar de in het water aanwezige deeltjes spelen wel een grote rol bij absorptie en verstrooiing van het invallende licht. Door de in het water gesuspendeerde organische stoffen wordt met name ook licht uit het blauwe deel van het spectrum geabsorbeerd (Bernd Kaufmann, Algen im Aquarium/Licht).
Daarentegen wordt de absorbtie van licht door water niet beïnvloed door het zoutgehalte van het water.
Hierdoor is het lichtverlies in tropische aquaria van bovengenoemd type aanzienlijk groter dan het lichtverlies door absorbtie in zeewateraquaria.

Concluderend kunnen we stellen dat we, voor een goede en voldoende belichting van de bodem (d.w.z. geschikt voor de groei van lichtbehoevende planten, of koralen en dergelijke), de waterdiepte in het aquarium moeten beperken tot ongeveer 50 cm. Bij deze waterdiepte is in het zeewateraquarium nog ongeveer 12 – 14% van het ingestraalde licht op de bodem beschikbaar, bij zoetwateraquaria is dat nog slechts 7 – 8%.
Bij diepere aquaria kan een inrichting in etages, waarbij de sterker lichtbehoevende  organismen hoger in het aquarium geplaatst worden, een oplossing zijn.

Andere aspecten van belang

 
In de rubrieken ‘Licht’ en ‘Planten – belichting’ hebben we uitgebreid stilgestaan bij allerlei aspecten van licht. Het zal nu wel duidelijk zijn dat er veel verschillende zaken van belang zijn bij de keuze van een goede verlichting van het aquarium.
Je kunt niet ‘zo maar’ wat verlichting (TL of LED) boven het aquarium plaatsen en dan verwachten dat het allemaal wel goed gaat, omdat het er ‘mooi verlicht’ uitziet. Er is iets meer voor nodig om het goed te doen.
Er is een bepaalde kwaliteit van licht nodig en voldoende intensiteit in het voor de planten (zoetwater), of lichtbehoevende koralen of andere dieren (zeewater), van belang zijnde golflengte gebied. En daarnaast wil je als toeschouwer ook graag een aangenaam licht in het aquarium hebben. Per slot van rekening is het ook de bedoeling om van het aquarium te kunnen genieten.

We hebben in de rubriek ‘Licht’ al gezien dat lux, lumen, Watt en dergelijke op zichzelf genomen geen goede eenheden zijn om de hoeveelheid benodigde aquariumverlichting te beschrijven. Immers, lux en lumen zeggen iets over de lichtintensiteit van de lamp voor het menselijk oog en Watt zegt iets over het verbruikte vermogen, maar op zichzelf niets over de lichtopbrengst.
Ook PPFD en PAR beschrijven maar één deel van een lamp, namelijk dat deel van het licht dat gebruikt kan worden voor fotosynthese door planten. Het geeft echter niet aan of het lichtspectrum van de lamp evenwichtig is over het blauwe en rode gebied en het zegt al helemaal niets over de voor ons zichtbare kleur van het licht.
Eenheden als lumen, lux, PPFD, PAR en Watt kunnen dus alleen maar worden gebruikt ter vergelijking van lampen met ongeveer hetzelfde lichtspectrum en ongeveer dezelfde efficiëntie.
 
Voor de selectie van goede verlichting moet er gelijktijdig naar meerdere aspecten van de verlichting worden gekeken. Gelukkig doen de huidige fabrikanten van goede aquariumverlichting dat ook. Men kijkt zowel naar het lichtspectrum en de lichtkleur (graden Kelvin), als ook naar de lichtopbrengst en optimaliseert de lampen op juist die parameters. Vandaar dat er voor beplante zoetwateraquaria andere lampen ontwikkeld zijn dan voor zeewateraquaria en  rifaquaria.
Dergelijke lampen kunnen onderling wel worden vergeleken op basis van een relatieve eenheid, zoals het aantal Watts of lumen, mits het om lampen van dezelfde soort (bijvoorbeeld TL, of LED) gaat en die voor hetzelfde doel ontwikkeld zijn (dus met een vergelijkbaar spectrum, bijvoorbeeld voor een plantenaquarium, of voor een rifaquarium).

Voor het geven van bruikbare richtlijnen is het dan het eenvoudigst om de lichtbehoefte van een aquarium uit te drukken in Watts per 100 cm² wateroppervlak en dat bij een bepaalde waterdiepte van het aquarium.
Het wateroppervlak bepaalt de grootte van het oppervlak dat belicht moet worden, de waterdiepte (of ‘waterkolom’) bepaalt de mate van absorptie van het licht door het water. Beide zijn van belang om de hoeveelheid benodigd licht vast te stellen.

Richtlijn bij gebruik T5 fluorescentieverlichting
In de tabel hieronder zijn richtlijnen weergegeven voor het gebruik van aquarium fluorescentieverlichting in combinatie met goede reflectoren.
Uitgangspunt daarbij is het gebruik van aquariumverlichting die aan de huidige kwaliteitseisen voldoet; ~ 60 lumen per Watt lichtopbrengst.

Tabel: Richtlijn verlichting bij gebruik fluorescentieverlichting (T5, T8, PL)

De richtlijnen geven een bandbreedte aan, waarbinnen u zelf een keuze moet maken, rekening houdend met de verschillende aspecten zoals eerder in dit artikel genoemd. Elk aquarium is immers uniek.

Richtlijn bij gebruik LED verlichting
Voor LED verlichting worden hieronder richtlijnen gegeven voor het gebruik van LED aquariumverlichting van de firma Tropical Marine Center (TMC).

Tabel: Richtlijn verlichting bij gebruik van LED aquariumverlichting van TMC

Voor zeewateraquaria wordt voor de belichting een toenemende hoeveelheid diepblauw aanbevolen, naarmate er sterker lichtbehoevende organismen in het aquarium aanwezig zijn en naarmate het aquarium dieper is.

Let op! De bovenstaande richtlijnen zijn niet zondermeer door te trekken naar LED verlichting van andere fabrikanten. Met name bij LED verlichting is er nog erg veel verschil in kwaliteit (zowel wat betreft het lichtspectrum, als de lichtopbrengst en de openingshoek).
Ga dus eerst na of de LED’s vergelijkbaar zijn in kwaliteit met de hier gebruikte LED’s van TMC, voordat u deze tabel gebruikt.
Specifiek voor de LED verlichting van de fabrikant TMC kunt u meer uitgebreide aanbevelingen vinden voor zowel het aantal lampen, als ook voor de lichtkleur/lichttemperatuur, in het artikel: ‘Wat is er nodig voor een goede LED verlichting van het aquarium?’, te vinden op de website van www.aquariumplus-webwinkel.nl.

terug naar boven
 

AquariumTips.nl is een initiatief van AquariumPlus

Copyright 2013: AquariumPlus